جریان واریزه چیست؟

جریان های واریزه (Debris Flow)به شدت خطرناک اند. آنها می توانند خیلی سریع، فواصل طولانی را طی کرده و دره ها را کاملا پر کنند.

تعریف جریان واریزه

جریان واریزه یک توده متحرک از گل روان، ماسه، خاک، سنگ و آب است که تحت تاثیر جاذبه و نیروی ثقل به پایین سطح شیب دار حرکت می کند.به عبارت صحیح در یک جریان واریزه، مواد متحرک باید روان و مستعد جریان یافتن باشند و حداقل 50 درصد مواد باید قطعاتی به اندازه ماسه و یا بزرگ تر باشند.

برخی از جریان های واریزه ای بسیار سریع هستند و این جریان ها هستند که بسیار مورد توجه اند.در مناطقی که شیب ها بسیار تند هستند سرعت جریان ها می تواند تا 160 کیلومتر در ساعت برسد. به هر حال، بسیاری از جریان های واریزه ای بسیار آهسته هستند و بر روی شیب ها با سرعت 30 تا 60 سانتی متر در سال به پایین می خزند.

مناطق سر چشمه جریان واریزه اغلب با آبراهه های پرشیب وابستگی دارند، و نهشته های جریان واریزه ای معمولا در مخروط افکنه های واریزه ای مصب این آبراهه ها یافت می شوند.

مخاطرات جریان واریزه ای

سرعت و حجم جریان های واریزه ای آنها را بسیار خطرناک می سازند. همه ساله، در دنیا، افراد زیادی بوسیله ی جریان های واریزه ای کشته می شوند. این فاجعه می تواند با شناخت مناطق مستعد ایجاد جریان واریزه، آموزش مردمی که در آن مناطق زندگی می کنند، نظارت کردن بر آنها، محدود کردن توسعه ی مناطق مستعد، و اجرای برنامه های کاهش بار جریان های واریزه ای کنترل شود.

شرایط مورد نیاز برای ایجاد یک جریان واریزه:

مناطق مستعد برای یک جریان واریزه ای باید دارای شرایط زیر باشند:

-          یک شیب بسیار تند

-          ذخیره ی فراوانی از واریزه های سست و غیر چسبنده

-          منبع رطوبت فراوان

-          فقدان پوشش گیاهی

شناخت مناطقی که جریان های واریزه ای قبلا در آنها اتفاق افتاده اند و یا شرایط ذکر شده ی بالا در آنها وجود دارد، اولین مرحله از یک برنامه ی کاهش خطرات یک جریان واریزه است.

جریان واریزه، زمین لغزش و روانه گل

جریان های واریزه ای با زمین لغزش ها تفاوت دارند زیرا آنها از قطعات سست و غیر چسبنده تشکیل شده اند که آزادانه درون جریان جابجا می شوند در حالیکه یک لغزش شامل بلوک یکپارچه و چسبنده ای از مواد است که بر روی یک سطح گسیختگی می لغزند.

یک جریان گل متشکل از گل و آب است، در حالیکه جریان واریزه قطعات درشت تری به همراه دارد. حداقل 50 درصد جریان واریزه از قطعاتی در اندازه ماسه و بزرگ تر تشکیل شده است.

علل بروز جریان واریزه:

جریان های واریزه می توانند بوسیله حالت های بسیار متنوعی ایجاد شوند که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می شود:

-          افزایش رطوبت: یک جریان ناگهانی آب حاصل از بارش سنگین باران، یا ذوب سریع برف می تواند در یک دره پر شیب به راه افتاده و واریزه های انباشته شده در آن را که برای حرکت به اندازه کافی سست هستند به جریان اندازد. آب به درون واریزه ها رسوخ کرده، مواد را لیز کرده، بر وزن آنها افزوده و یک جریان به راه می اندازد.

-          جدا شدن از تکیه گاه: جریان آب اغلب مواد را در راستای دیواره های طرفین مسیر خود می فرساید. این فرسایش می تواند ستبرای مواد اشباع شده انباشته شده بر روی دیواره های دره را کاهش داده، از وزن آنها کاسته و از میزان اتصال مواد به قاعده ی شیب بکاهد. این حالت می تواند یک جریان واریزه ای ناگهانی به راه اندازد.

-          گسیختگی نهشته های زمین لغزش قدیمی: برخی از جریان های واریزه ای از زمین لغزش های قدیمی نشات می گیرند. زمین لغزش های قدیمی ممکن است توده هایی ناپایدار را بر روی شیب های تند قرار داده باشند. یک جریان آب برفراز یک زمین لغزش قدیمی می تواند مواد لغزشی را روان کرده و یا با فرسایش در قاعده از میزان اتصال مواد به قاعده ی شیب بکاهد. هر یک از این دو می توانند یک جریان واریزه به راه اندازند.

-          آتش سوزی یا قطع درختان: برخی از جریان های واریزه ای بعد از آتش سوزی هایی اتفاق می افتند که گیاهان روییده بر روی شیب های تند را سوزانده اند. و یا بعد از قطع درختان و از بین بردن پوشش گیاهی رخ می دهند. قبل از سوختن یا قطع گیاهان ریشه ی آنها خاک را بر روی شیب نگه داشته و آب را از خاک بیرون می کشند. کم شدن اتصال خاک به بستر زیرین و افزایش رطوبت می تواند نتیجه از بین رفتن پوشش گیاهی باشد. بارانی که قبلا توسط گیاهان جذب می شد اکنون به سرعت بر روی شیب به راه می افتد. مقدار مناسبی از بارندگی بر روی زمین سوخته می تواند یک جریان واریزه ی بزرگ به راه اندازد.

-          فوران آتشفشانی: یک فوران آتشفشان می تواند به سرعت مقدار زیادی برف و یخ انباشته شده بر روی دامنه ی آتشفشان را ذوب کند. جریان ناگهانی آب می تواند نهشته های آذرآواری و خاکستر را برداشته و به پایین آتش فشان جریان یابد و آنها را به سرعت به سوی پایین دست تا مسافت های دور حمل نماید. در جریان فوران آتشفشان کوتوپاکسی (Cotopaxi) در اکوادور در سال 1877، جریان واریزه ای با سرعت متوسط 27 کیلومتر در ساعت در یک دره به راه افتاد و تا 300 کیلومتر دورتر جریان داشت. جریان های واریزه ای یکی از مرگ آور ترین حملات ناگهانی آتشفشان هاست.

          منبع: سایت geology.com

          ترجمه: سید مجید میرکاظمیان